علائم نقشه خوانی ساختمان
برای یک مهندس اجرایی، شاید هم یک پیمانکار یا اصلاً یک سازنده، شناخت علائم نقشه خوانی ساختمان یک مهارت مهم و ضروری محسوب می‌شود. نقشه‌های ساختمانی می‌توانند هم ساده و هم پیچیده باشند! آنها سرشار از نمادهای پر رمز و راز هستند که می‌توانند در نگاه اول گیج کننده به نظر برسند. بنابراین، توانایی خواندن پلان‌ها و درک علائم ساختمانی نه تنها مهارت بالای افراد را نشان می‌دهد، بلکه یکی از اصلی ترین موارد جهت پیشرفت‌های شغلی است. در مقاله دیگری از آکادمی ساخت و ساز، ما درباره علایم نقشه خوانی ابینه به تفصیل صحبت می‌کنیم.
علائم نقشه خوانی ساختمان چیستند؟
اولین بار در سال 1842، علائم نقشه خوانی مورد استفاده قرار گرفتند تا به بهبود فرآیند ساخت بنا کمک کنند. از آن زمان تاکنون، علائم برای نشان دادن نحوه ساخت و اجرای یک قسمت از ساختمان (مسکونی، اداری و یا تجاری) و ارائه راهنمایی‌های ضروری به کار گرفته می‌شوند. به جای آنکه تنها از متن استفاده شود، نمادهای روی نقشه به عنوان نماینده‌هایِ بخش‌های گوناگون ساختمان و توصیفات آنها در نظر گرفته می‌شود.
در تهیه نقشه ساختمان‌های بتنی و فلزی، معماران و مهندسین برای ساده‌تر کردن کار کسانی که در حیطه اجرا هستند، سیستم‌هایی از اختصارات، نمادها و کلید واژه‌ها را ابداع کرده اند. حداقل قابل درک است که اجرای ساختمان بدون استفاده از نمادها واقعاً کاری خسته کننده، زمان بر و دشوار است. بنابراین تجسم و خواندن نقشه‌های ساختمانی، نیاز به دانش علائم و اختصارات مورد استفاده در صنعت ساخت و ساز دارد.
امروزه اکثر معماران و مهندسان از نمادهایی استفاده می‌کنند که توسط انستیتوی معماران آمریکایی (AIA) و مؤسسه استاندارد ملی آمریکا (ANSI) ارائه شده اند. با این حال، طراحان و مهدسان همچنان برخی از این نمادها را اصلاح می‌کنند تا نیازهای خاص خود را برای انواع پروژه‌های مختلف، برآورده کنند. به هر روی، بیشتر نقشه‌ها دارای لیستی از نمادها هستند که در هر مجموعه از نقشه‌های ساختمانی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
به دو مثال درباره علائم نقشه خوانی ساختمان توجه کنید:
به یک نقشه معماری نگاه کنید، به راحتی می‌توانید جانمایی دیوارها، بازشوها، پنجره‌ها، راه پله و هر جزء از پلان را تشخیص دهید. برای مثال، نماد پنجره بر روی نقشه ترسیم شده است و در کنارش نوشته شده OKB=90cm. در این طرح، پنجره با یک سمبل نشان داده شده است و OKB توصیفی برای مقدار دست انداز یا ارتفاع مجاز پنجره می‌باشد.
همچنین در یک نقشه سازه ممکن است عبارتی شبیه به 12Ø10@20cm را مشاهده کرده باشید. علامت Ø نشان دهنده میلگرد ساده و @ نماینده مقدار فاصله بین میلگردها است. این عبارت به این شکل قرائت می‌شود: «12 میلگرد ساده نمره 10 که در فواصل 20 سانتی متر از یکدیگر قرار می‌گیرند.»
چرا یادگیری علایم نقشه خوانی مهم است؟
نقشه‌های ساختمان معمولاً بدون توجه به اهمیت آنها در مستندات پروژه، تأییدی را که شایسته آن هستند دریافت نمی‌کنند. نقشه‌ها از مشخصات پروژه ترسیم می‌شوند. این مشخصات اهداف پروژه، عملکرد و نحوه دستیابی به خواسته‌های پروژه را توصیف می‌کنند. نقشه‌ها به معنایی دیگر: «پیام رسان طرح کلی و جزئیات فنی پروژه هستند.»
نقشه‌ها به کارفرمایان، مهندسان، مجریان و کلیه دست اندرکاران حوزه ساخت و ساز، امکان می‌دهند تا چشم انداز اصلی پروژه را قبل ساخت مشاهده و مورد بررسی قرار دهند. لازمه رسیدن به نیازهای اجرایی، درک علائم نقشه خوانی ساختمان است. هر چه قدر افراد به اصطلاح «دست به آچار» باشند و دید مهندسی خوبی داشته باشند، اما اگر سمبل‌های نقشه خوانی را به درستی درک نکنند، عملاً در حوزه کاری خود با شکست روبرو خواهند شد!.
اگر یک مهندس اجرایی، مهندس ناظر و سرپرست کارگاه، علامتی را به اشتباه بفهمد، هم پروژه متحمل خسارت مالی شده و هم سلامت کلی ساختمان به خطر می‌افتد. به عبارتی، خواندن نقشه و درک علائم آن، به افراد کمک می‌کند تا بتوانند تمام جوانب پروژه اعم از شرایط مالی، زمانی، اجرایی و نیروی کار را به خوبی هدایت کنند.
بدون شک، خواندن علائم کاری مشکل است! اما با گذشت زمان و کسب آموزش اصولی، همه افراد قادر خواهند بود تا به راحتی و به سرعت علائم را تشخیص دهند. در حقیقت، بسیاری از مهندسان و پیمانکاران می‌تواند با شیوه صحیح قرائت نقشه، خطرات را شناسایی کرده و در پیشبرد بهتر پروژه، نقشی اساسی ایفا کنند.
انواع علائم نقشه خوانی ساختمان
نقشه‌ها نه تنها طرح کلی یک فضا را مشخص می‌کنند، بلکه بخش‌هایی که چشم غیر مسلح قادر به ددین آن نیستند را نیز مشخص می‌کنند. این مورد می‌تواند لوله کشی داخلی، مشخصات الکتریکی، مواد و متریال و جزئیات قسمت‌های سازه ای اعم از فونداسیون، ستون‌ها، تیرها، سقف‌ها و موارد دیگر باشد.
به طور کلی، علائم نقشه خوانی شامل موارد زیر هستند:
علایم نقشه‌های معماری
نقشه معماری یک پلان و نما از دید شخص از بالا در یک مقطع برش خورده از ارتفاعٍ ساختمان (اغلب دوم سوم ارتفاع) است که در مقیاس بسیار کوچکتری تهیه می‌شود. پلان معماری که «نقشه فاز یک» نامیده می‌شود، به صورت دو بعدی نمایش داده می‌شود. معماران از این نقشه استفاده می‌کنند تا نشان دهند که یک اتاق یا یک فضا چگونه باید به نظر برسند. نقشه‌های معماری توسط مهندس معمار (آرشیتکت) تهیه می‌شوند.
در نقشه معماری، علائم و نشانه‌ها مجموعه از عناصر را تشکیل می‌دهند که منجر به ایجاد فضاهای مختلف اعم از اتاق‌ها، پذیرایی، نشیمن، آشپزخانه، سرویس بهداشتی و حمام، راهروها، راه پله، آسانسور، داکت‌ها (کمد دیواری) و موارد دیگر می‌شوند. این عناصر نحوه دسترسی به فضاها را با استفاده از دیوارهای بیرونی و داخلی، بازشوها (درب و پنجره) و مقاطع (برش عمودی از ساختمان) نمایش می‌دهند. همچنین از تمام طبقات ساختمان به علاوه پلان مبلمان، پلان پارکینگ و پشت بام نیز نقشه جداگانه تهیه می‌شود.
علایم نقشه‌های سازه
نقشه سازه، نوعی نقشه مهندسی است که یک طرح یا مجموعه ای از برنامه‌ها و جزئیات نحوه ساخت یک ساختمان یا ساختار را نمایش می‌دهد. نقشه‌های سازه با استفاده از علائم مشخص توسط دانش مهندس طراح و بر اساس اطلاعات ارائه شده توسط نقشه‌های معماری تهیه می‌شوند. پلان سازه که به عنوان «نقشه فاز دو» شناخته می‌شود، در اصل مربوط به اعضای باربر یک ساختمان است.
از جمله مهمترین نقشه‌های سازه می‌توان به پلان اسکلت ساختمان، فونداسیون، تیرها و ستون‌ها، جزئیات اتصالات، دیتیل‌های اجرایی، بادبندها، دیوارهای برشی، نقشه‌های تیرریزی سقف و موارد دیگر اشاره کرد. نقشه‌های سازه را می‌توان مهمترین نقشه‌های ساختمان دانست، زیرا نشان دهنده نحوه رفتار سازه در برابر بارهای عمودی و جانبی است. درک علائم نقشه خوانی ساختمان در پلان سازه برای مهندسان عمران و دست اندرکاران حوزه اجرای ساختمان، از اهمیت بالایی برخوردار است.
علایم نقشه‌های تأسیسات
نقشه‌های تأسیسات به پلان و جزئیات الکتریکال و مکانیکال اشاره دارند. نقشه‌های الکتریکال یا برقی توسط مهندس برق تهیه می‌شوند. در این نقشه‌ها از علائم رایج نقشه‌های برقی استفاده می‌شود تا اجرای تأسیسات برقی در نهایت دقت انجام شود. بسیاری از علائم نقشه‌های برقی برای نشان دادن مسیر روشنایی ساختمان و عناصری مانند پریزها، گیرنده‌ها، لامپ‌های روشنایی و وسایل جانبی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
نقشه‌های مکانیکال یا لوله کشی و تهویه مطبوع نیز توسط مهندس تأسیسات تهیه می‌شوند. در این نقشه‌ها، مسیر لوله کشی آب سرد و گرم بهداشتی، لوله کشی سیستم شوفاژ و تهویه مطبوع، شبکه آب باران و فاضلاب، کانال‌های تهویه یا کولر، لوله کشی موتور خانه و موارد دیگر مشخص می‌شوند. همچنین جزئیاتی مانند اتصالات لوله، فیکسچرها، شیرها و سایر اجزا توسط نمادها و علائم نقشه خوانی ترسیم می‌شوند.
یادگیری علائم نقشه خوانی ساختمان برای چه کسانی ضروری است؟
مهندس طراح سازه، مهندس ناظر، مهندس اجرا و سرپرست کارگاه، کسانی هستند که باید اشراف کامل بر نقشه‌های ساختمانی داشته باشند. اما باید بدانید که: «قرائت نقشه برای همه عوامل مشغول در پروژه ضروری است.» افرادی که باید به درستی علائم نقشه خوانی را آموزش ببینند عبارتند از:
دانشجویان مهندسی عمران، معماری، مکانیک، برق، صنایع و تأسیسات
دانش آموختگان مهندسی عمران، معماری، مکانیک، برق، صنایع و تأسیسات
دانش آموختگان و مهندسان سایر رشته‌ها
علاقمندان و فعالان حوزه معماری داخلی و دکوراسیون
کارفرمایان، سازندگان و معماران تجربی
سرپرستان اجرایی پروژه
مدیران پروژه
به هر روی، ما پیشنهاد می‌کنیم اگر در نقشه خوانی مهارت بالایی ندارید و یا می‌خواهید در حوزه کاری خود پیشرفت کنید، حتماً در دوره‌های آموزش نقشه خوانی ابنیه شرکت کنید.
کلام آخر
علائم نقشه خوانی ساختمان مجموعه ای نمادها و سمبل‌ها هستند که به مهندسان اجرایی کمک می‌کند تا بتوانند ایده‌های طراح را به واقعیت تبدیل کنند. این علائم در کلیه نقشه‌های معماری، سازه و تأسیسات استفاده می‌شود و کاربردهایی متفاوتی دارند. درک و شناخت هر یک از علائم به افراد کمک می‌کنند تا بتوانند ساختمان را در نهایت دقت اجرا کنند. اشتباه در قرائت این نشانه‌ها، به معنای متحمل شدن خسارت‌های مالی، جانی و حرفه ای است. برای اینکه بتوانید بر هر قسمت از ساختمان اشراف داشته باشید و یک متخصص خبره شوید، باید نخست از مرحله نقشه خوانی گذر کنید!.
مطالب زیر را حتما مطالعه کنید
انواع اسکلت ساختمان
انواع مصالح ساختمانی
سازه اسکلت فولادی چیست؟
آموزش نقشه خوانی ساختمان بتنی
سازه اسکلت بتنی چیست؟
دیدگاهتان را بنویسید