گزارشی از پل ۸۸ سالهٔ ورسک در ایران

پل ورسک در آستانهٔ ۸۸ سالگی ایستاده است؛ پلی که در زمان جنگ جهانی دومٰ به‌واسطهٔ نقشی که در کمک‌رسانی به اتحاد جماهیر شوروی محاصره‌ شده توسط آلمان هیتلری ایفا کرد، به آن لقب «پل پیروزی» دادند. ساخت پل از آبان ۱۳۱۳ آغاز شد و ۵ اردیبهشت ۱۳۱۵ رضا شاه آن را افتتاح کرد. هزینهٔ احداث آن دو میلیون و ۶۰۰ هزار ریال اعلام شد، یعنی معادل ۹۵ میلیارد تومان امروز.

اطلاعات بیشتر دربارهٔ پل ورسک را در گزارش زیر بخوانید:

هزینهٔ احداث پل ورسک در سال ۱۳۱۵ دو میلیون و ۶۰۰ هزار ریال اعلام شده است. اگر بهای ۳۰ ریالی هر دلار در زمان جنگ جهانی دوم را مقیاس قرار دهیم، می‌توان گفت هزینهٔ ساخت این پل نزدیک به ۸۷ هزار دلار آن زمان بوده که با احتساب تورم و تغییر ارزش دلار می‌شود معادل یک میلیون و ۹۰۰ هزار دلار امروز و یا ۹۵ میلیارد تومان امروز.

این پل در مسیر راه‌آهن سراسری شمال – جنوب و در ارتفاع ۱۱۰ متری از ته دره با دهانه ۶۶ متری و با وسایلی ابتدایی ساخته شد. این بنا از ملات سیمان و شن شسته‌شده و آجر ساخته شده و در ساختمان آن از آرماتور استفاده نشده است.

در زمان حکومت رضاشاه و در اول اردیبهشت سال ۱۳۱۲ یورگن ساکسیلد به‌عنوان مدیرعامل شرکت دانمارکی کامپساکس قرارداد احداث راه‌آهن شمال ـ جنوب ایران را امضا کرد. یورگن ساکسیلد در این قرارداد تعهد کرد احداث ۹۰۰ کیلومتر خط راه‌آهن ایران را به پایان برساند. تا قبل از این قرار داد برخی شرکت‌های آمریکایی، انگلیسی، فرانسوی و آلمانی در ساخت راه‌آهن از میان کوه‌های البرز ناکام مانده بودند.

پس از امضای قرار داد بهترین مهندسان اروپا به ایران آمدند و پس از تهیه عکس هوایی از کوه‌های البرز متوجه شدند که راه‌آهن باید از روستای عباس‌آباد (که بعد‌ها به ورسک تغییر نام داد) عبور کند و قطار پس از عبور از روستای ورسک باید با طی مسافت ده کیلومتر و نیز ۶۰۰ متر صعود، از کوهستان عبور و به سمت تونل گدوک حرکت کند که حرکت در چنین شیب تندی برای قطار ناممکن بود. پس آنان تصمیم گرفتند مسیر را به شکل سه پله بر روی دامنه کوه اجرا کنند که به سه خط طلا معروف شد.

وجود دره ورسک از چالش‌های دیگر این پروژه بود که مهندسان کامپساکس را مجبور کرد تا پلی با دهانه بزرگ را روی آن در نظر بگیرند. سرانجام کار ساخت این پل در اواسط آبان سال ۱۳۱۳ در شهرستان سوادکوه استان مازندران، توسط شرکت مهندسی دانمارکی کامپساکس، به عنوان برنده مناقصه ساخت پل آغاز شد و در ۵ اردیبهشت سال ۱۳۱۵ افتتاح شد.

لادیسلاوس فون رابسویچ، مهندس اتریشی طراح و سر مهندس پل ورسک، دربارهٔ این پل چنین گفته بود: «روزی که طرح احداث پل ورسک را تهیه کردم، مهندسان دیگر با نظر حیرت به آن نگریسته و اجرای نقشه و احداث آن را در شمار یکی از فتوحات علم مهندسی به حساب آوردند. حالا که این پل احداث شده همه من و رفقایم را تحسین می‌کنند و آن را در شمار بهترین پل‌های قشنگ و شاهکار مهندسی می‌دانند.»

سرپرستی مهندسان محاسب و طراح پل برعهده هانس اتو نا‌تر، مهندس سوئیسی و نابغه ریاضی و پل‌سازی بود که انجام محاسبات پل‌های راه‌آهن سراسری ایران و نیز پل ورسک توسط گروهی از مهندسان تحت نظارت او انجام شد. 

این پل در درّهٔ ورسک در روستای ورسک در شهرستان سوادکوه، واقع در ۸۵ کیلومتری قائمشهر و ۱۸۰ کیلومتری تهران، در محور فیروزکوه و در مسیر راه‌آهن شمال قرار دارد. این پل دو کوه عظیم و سخت‌گذر عباس‌آباد را به یکدیگر وصل می‌کند. روستای ورسک از سطح دریا ۲۱۴۰ متر ارتفاع دارد.

تیم مهندسان سازندهٔ پل این بنا را به مدت ۷۰ سال گارانتی کرده بودند. با این‌همه این پل همچنان پس از حدود ۸۸ سال سرپا است.